ارائه يك مدل سيستم ديناميك در برنامه ريزي و مديريت جامع آب ( مطالعه موردي حوزه استان يزد)

چكيده :

وابستگي همه‌جانبه زندگي انسان به آب، اهميت مديريت كارا و بهينه منابع آبي را دوچندان مي¬كند. علاوه بر آن اجزاء ساختار اقتصادي جوامع بشري، نظير بخش¬هاي كشاورزي، صنعت و خدمات نيازمند منابع آبي براي ادامه، توسعه و بهبود فعاليت¬ها و كارايي خود هستند. در كنار اين دو عامل آب مايه حيات زيستگاه¬هاي موجود در كره زمين است. موارد اشاره‌شده به‌طوركلي اهميت مديريت آب را نشان مي¬دهد. اين موضوع زماني جدي¬تر به نظر مي¬رسد كه دسترسي و بهره¬برداري از منابع آب موجود، در منطقه¬اي همچون استان يزد به سبب شرايط اقليمي،¬ هزينه-هاي گزاف اجتماعي، اقتصادي و زيست¬محيطي را به همراه داشته باشد. به‌اين‌ترتيب لازم است سياست¬هاي اعمال‌شده در حوزه مديريت منابع آب كه شامل عرضه، تخصيص، كنترل و نظارت است، دربرگيرنده تمامي زمينه¬ها باشد. در اين پژوهش با استفاده از رويكرد پويايي‌شناسي سيستم، يك مدل شبيه به واقعيت از سيستم منابع آب و سيستم‌هاي اقتصادي- اجتماعي استان يزد با استفاده از نرم¬افزار ونسيم ارائه گرديد كه نتايج مدل¬سازي مي¬تواند در اتخاذ سياست¬هاي بهينه و پايدار به مديران حوزه آب استان كمك شاياني كند. مدل ساخته‌شده بيش از 230 متغير اثرگذار در حوزه منابع آب را شامل مي-شود و زيرسيستم¬هاي مختلف اقتصادي، جمعيتي، تكنولوژي، كشاورزي، صنعتي، سياست¬گذاري دولتي، عرضه و تقاضاي آب در آن ديده‌شده است و پس از اطمينان از صحت¬سنجي مدل با تعريف سه سناريو(خوش‌بينانه، واقع¬بينانه و بدبينانه) و چهار بسته سياستي(حفظ شرايط موجود، تمركز بر توسعه اقتصادي، تمركز بر توسعه¬ي پايدار مبتني بر حفظ تعادل محيط‌زيست و اولويت حفظ منابع آب) مدل در افق زماني 10 ساله، 20 ساله و 50 ساله شبيه¬سازي شد و نتايج مورد تجزيه‌وتحليل قرار گرفت و ميزان حساسيت مدل روي متغيرهاي شاخص آناليز شد. نتايج شبيه¬سازي مدل نشان داد كه جهت اصلاح الگوي توسعه اقتصادي لازم است كه تغييراتي در الگوي كشت منطقه و كاهش صنايع پرآبخواه صورت پذيرد، همچنين لزوم اصلاح ساختار دولتي مديريت منابع آب و افزايش قدرت محيط¬زيست به‌عنوان سازمان حفاظتي و تفكيك بين سازمان تأمين¬كننده و تخصيص دهنده منابع آب در هر بخش وجود دارد. از طرفي افزايش عرضه آب از طريق افزايش انتقال آب بين‌حوزه‌اي به‌تنهايي نمي¬تواند راهكار مؤثري جهت كاهش كمبود آب استان باشد و در درازمدت سبب تشديد كمبود آب نيز خواهد شد. بهترين راهكار جهت كاهش كمبود‌ آب اعمال بسته سياستي حفاظت منابع آب است كه از طريق افزايش تراز آب مجازي و سرمايه¬گذاري بيشتر جهت ارتقاء بهره¬وري آب در تمامي حوزه¬ها، از منابع آب فعلي حفاظت مي¬كند