چكيده :
يزد، در طي قرون مختلف همواره شهري مهم محسوب مي¬شده و به دلايل مختلف و نيازهايي كه داشته، شاهد رشد و توسعه بوده و بر همين اساس آبادي¬هاي مختلفي در اطراف آن شكل مي¬گرفتند. در دوره قاجاريه، تاسيس آباديهاي جديد در نقاط مختلف در اطراف شهر يزد به عنوان يكي از سياستهاي حكومت قاجاريان به منظور توسعه و تغيير ساختار شهري صورت گرفت و اين آباديهاي نو تاسيس، به¬عنوان محل سكونت جمعيت جديد و همچنين براي تأمين نيازهاي اقتصادي و اجتماعي شهر يزد، نقش مهمي داشتهاند.
از روند تاسيس اين آبادي¬ها به جز مطالب موجود در كتاب¬هاي تاريخي اطلاع زيادي در دسترس نيست. و بنابر آن¬چه كه موجود است مي¬توان گفت آخرين آبادي¬ها در يزد بيش از صدسال پيش تاسيس شده¬اند، ليكن موضوعي قابل تامل براي مطالعه هستند.
دراين پژوهش مشخصاً به آبادي¬هاي تازه تأسيس در استان يزد در دوره قاجار پرداخته شده است و اين پژوهش سعي در شناسايي و بررسي بهترين نمونه¬هاي آبادي¬هاي تازه تأسيس در اين دوره و با هدف كنكاش و تحليل فرايند تأسيس اين آبادي¬ها دارد و بر تبيين اصول ساختار كالبدي اين آبادي¬ها به¬صورت معمارانه متمركز است. منظور از بهترين نمونه، نمونه¬هايي است كه امكان تحقيق و شناسايي ساختار اوليه تاسيس آن¬ها روشن باشد.
اين پژوهش با سه هدف اصلي انجام گرفته است: 1. شناسايي عواملي كه سبب شكل گيري آبادي¬هاي نو تاسيس قاجاري شده است. 2. شناسايي و معرفي ساختار كالبدي آبادي¬هاي نو تاسيس در دوره حكومت قاجار در ناحيه شهر يزد و 3. شناخت اصول كالبدي تاسيس اين آبادي¬ها، كه اين اهداف از طريق معرفي و مطالعه نمونه¬هاي موجود صورت خواهد گرفت.
اين پژوهش با تركيبي از روش¬هاي توصيفي- تحليلي به انجام رسيده است. پژوهش حاضر به منظور گردآوري داده¬هاي مورد نياز خود از منابع كتابخانه¬اي، وقف¬نامه¬ها و اسناد تاريخي بهره خواهد برد. سپس با مطابقت موارد با شواهد ميداني و منابع شفاهي و مقايسه حداقل پنج نمونه از آبادي¬هاي نو تاسيس در دوره قاجار به تدوين اصول كلي نحوه شكل¬گيري اين آبادي¬ها خواهد پرداخت.
با توجه به موضوع پژوهش عوامل مهم و اثرگذار چون قلعه و عمارت اربابي، منبع تأمين آب، بافت زراعي و مسكوني در شناخت ساختار كالبدي آبادي¬ها بررسي شده و نتايج نشان مي¬دهد محوريت و مركزيت شكل¬گيري تمامي آبادي¬ها قلعه بوده و سپس مسير آب، جهت توسعه و گسترش را مشخص كرده است، بافت مسكوني و بافت زراعي نيز از يكديگر تفكيك شده و مرزبندي مشخصي بين اين دو كاربري وجود دارد.
